April 25, 2022 – 21st Century Information & Library Network

የሲዳማ ህዝብ ታሪካዊ ዳራ ከታሪክ ማህደር

1,ባህላዊ ሁኔታ

ፊቼ-ጫምባላላ በሲዳማ ሕዝብ መካከል የሚከበር የአዲስ ዓመት በዓል ነው።

በቃል ወግ መሠረት ፊቼ ከጋብቻዋ በኋላ በዓመት አንድ ጊዜ ወላጆ ና ዘመዶ የጎበኘችውን የሲዳማ ሴት ፣ ከጎረቤቶች ጋር የተጋራውን ከሐሰተኛ ሙዝ ፣ ከወተት እና ከቅቤ ያዘጋጀችውን ምግብ በማምጣት ትዘክራለች። ፍቼ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የሲዳማ ሕዝብ የአንድነት ምልክት ሆኗል። በየዓመቱ ኮከብ ቆጣሪዎች ለበዓሉ ትክክለኛውን ቀን ይወስናሉ ፣ ከዚያ በኋላ ለጎሳዎች ይታወቃሉ። ባህላዊ ዝግጅቶች እና ጭፈራዎችን ጨምሮ በበዓሉ ላይ የጋራ ዝግጅቶች ይከናወናሉ። ዕድሜ ፣ ጾታ እና ማህበራዊ ሁኔታ ምንም ይሁን ምን እያንዳንዱ አባል ይሳተፋል። በመጀመሪያው ቀን ልጆች ቡሩሲምን የሚያገለግሉትን ጎረቤቶቻቸውን ሰላም ለማለት ከቤት ወደ ቤት ይሄዳሉ። በበዓሉ ወቅት የጎሳ መሪዎች የሲዳማ ህዝብ ጠንክሮ እንዲሠራ ፣ ሽማግሌዎችን እንዲያከብር እና እንዲደግፍ እንዲሁም አገር በቀል ዛፎችን ከመቁረጥ ፣ ከልመና ፣ ከንቱነት ፣ የሐሰት ምስክርነት እና ሌብነት እንዲታቀብ ይመክራሉ። ስለዚህ ፌስቲቫሉ በሲዳማ ጎሳዎች እና በኢትዮጵያ የተለያዩ ብሄር ብሄረሰቦች መካከል ፍትሃዊነትን ፣ መልካም አስተዳደርን ፣ ማህበራዊ ትስስርን ፣ ሰላማዊ አብሮነትን እና ውህደትን ያጎለብታል። ወላጆች ባህሉን ለልጆቻቸው በቃል እና በበዓሉ ወቅት በክስተቶች ውስጥ በመሳተፍ ያስተላልፋሉ። በተለይ ሴቶች ከፀጉር ሥራ ጋር ተያይዞ ዕውቀትን እና ክህሎቶችን ያስተዋውቃሉ ቡርሲማ በየሴት መንደሮቻቸው ላሉ ሴቶች ልጆቻቸው እና ለሌሎች ልጃገረዶች ይሰራሉ።

2,የሲዳማ ማህበረሰብ መገኛ

የሲዳማ ክልል ከአባያ ሐይቅ ሰሜናዊ ምስራቅ ከአዋሳ ሐይቅ ደቡብ ምስራቅ ነው። ሲዳማ በደቡብ በኩል በኦሮሚያ ክልል (ከጌዴኦ ዞን ጋር ድንበር ከሚጋራው መሃል ላይ ለአጭር ርቀት ካልሆነ) ፣ በምዕራብ ከወላይታ ዞን በሚለየው በቢላ ወንዝ ፣ በሰሜን እና በምስራቅ በኦሮሚያ። ሲዳማዎቹ በሰሜን በሚገኘው በጥቁር ውሀ ወንዝ እና በደቡብ በዲላ ከተማ መካከል የሚኖሩት በደቡብ ኢትዮጵያ መሃል ባለ ሾጣጣ ቅርጽ ባለው አካባቢ ነው። ሲዳማ በአጠቃላይ ለም መሬት ነው ፣ ከጠፍጣፋ መሬት ሞቃታማ እስከ ደጋ ቀዝቃዛ አይነት አየር ንብረት አላት ይለያያል።

ሲዳማ ኬክሮስ ኬክሮስ ፣ ሰሜን 5’45 “እና 6’45” እና ኬንትሮስ ፣ ምስራቅ 38 ‘እና 39’ አለው። በጠቅላላው 10 ሺህ ኪ.ሜ 2 ስፋት አለው ፣ ከዚህ ውስጥ 97.71% መሬት እና 2.29% በውሃ ተሸፍኗል። የሀዋሳ ሀይቅ እና ሎጊታ መውደቅ ቱሪስቶችን የሚስቡ የውሃ አካላት ናቸው። ከመሬቱ ውስጥ 48.70% ያርሳል ፣ 2.29% በደን የተሸፈነ ፣ 5.04% ቁጥቋጦ እና ጫካ ፣ 17.47% የግጦሽ መሬት ፣ 18.02% ያልታረሰ ፣ 6.38% ፍሬ አልባ እና 2.10% ሌሎች ጥቅሞች አሉት። አንዳንድ ያረጁ መሬቶች ባልተሸፈኑ ሸለቆዎች ውስጥ እና ለአከባቢው አርሶ አደሮች ችግርን ይፈጥራሉ።

ሲዳማ የተለያዩ የአየር ንብረት ሁኔታዎች አሉት። ሞቃታማ ሁኔታዎች የአከባቢውን 54% ይሸፍናሉ። በአካባቢው ጋሞጆ ወይም ወይናደጋ በመባል የሚታወቀው ይህ ከባህር ጠለል በላይ ከ 1500 ሜትር እስከ 2500 ሜትር ከፍታ ያለው ሞቃታማ ዞን ነው። የአከባቢው ዓመታዊ የዝናብ መጠን በ 1200 ሚሜ እና በ 1599 ሚሜ መካከል ይለያያል ፣ ከ 15 ዲግሪ ሴንቲግሬድ እስከ 19.9 ° ሴ አማካይ ዓመታዊ የሙቀት መጠን። ሞቃታማ የአየር ንብረት ቀጠና ፣ ኮላ ፣ ከጠቅላላው አካባቢ 30% ይሸፍናል። ቁመቱ ከባህር ጠለል በላይ ከ 500 ሜትር እስከ 1500 ሜትር ይደርሳል። አማካይ ዓመታዊ የዝናብ መጠን ከ 400 ሚሊ ሜትር እስከ 799 ሚ.ሜ ሲሆን አማካይ ዓመታዊው የሙቀት መጠን ከ 20 ዲግሪ ሴንቲግሬድ እስከ 24.9 ° ሴ ነው። በተራራማው ደጋማ አካባቢዎች አሊቾ ወይም ደጋ በመባል የሚታወቁት አሪፍ የአየር ንብረት ሁኔታዎች አሉ። ይህ ከባህር ጠለል በላይ ከ 2500 ሜትር እስከ 3500 ሜትር ከፍታ ባለው አጠቃላይ አካባቢ 16% ይሸፍናል። ይህ ክፍል ከ 1600 ሚሊ ሜትር እስከ 1999 ሚሊ ሜትር የሚደርስ ከፍተኛውን የዝናብ መጠን ያገኛል። አማካይ ዓመታዊ የሙቀት መጠን ከ 15 ዲግሪ ሴንቲግሬድ እስከ 19.9 ° ሴ አለው።

3,ፖለቲካዊ ሁኔታ ታሪካዊ ዳራ

የፖለቲካ ድርጅታቸው ንጉሳዊ ነው የነበሩ ሲሆን – መለኮታዊ ንጉሥ የሰማይ አምላክ ተወካይ ነው። መስተዳደሩ ያለፉትን ዘመናት ልዩ ወታደራዊ አስተሳሰብን ያሳያል ፣ መላው ማህበረሰቦች በግድግዳዎች እና በወታደሮች የተከበቡ ናቸው።

ከታሪክ አኳያ የሲዳማ ብሔር የሚተዳደረው በአገር በቀል የሞቲ/mooti polatical system/ የፖለቲካ ሥርዓት ነበር። ከንጉሱ ጋር የሚመጣጠን ሞቲችቻ /Mootichcha በቤተሰቡ እና በአቅራቢያው ባሉ ዘመዶች ለቦታውለቦታው ተሾመ። በእጩነት የቀረበው ሞቴ (‘ንጉስ’) ለፊችቼ ፣ ለሲዳማ አዲስ ዓመት ሥነ ሥርዓት ቀርቧል።ሞቲችቻ/Mootichcha :-

የፖለቲካ እና የአስተዳደር መዋቅር ኃላፊ ናቸው። ሞቲችቻ/ Mootichcha የሚረዳው በ ጋሮ/Ga’ro ነው ።ጋኦ የንጉሱ ረዳት እና አማካሪ ማለት እንደማለት ወይም ረዳት እና አማካሪ አይነት ሚና ያላቸው ጋር የሚመሳሰል ሀላፊነት ያለው አካል እና ቀጣዩ ሞቲችቻ /mootichcha ነው።

4,የቋንቋ ሁኔታ

ሲዳማ ወይም ሲዳሙ አፉ የኩሽቲክ ቤተሰብ የደጋ ደሴት ምስራቅ ኩሺቲክ ቅርንጫፍ የሆነ የአፍሮ-እስያዊ ቋንቋ ነው። የሚናገረው በደቡብ ኢትዮጵያ ክፍሎች በሲዳማ ሕዝብ በተለይም ሕዝብ በሚበዛበት የሲዳማ ብሔራዊ ክልላዊ መንግሥት ነው። ሲዳአሙ አፉ ለቋንቋው የጎሳ ራስን በራስ የማስተዳደር ችሎታ ሲሆን ሲዳሚኛ ግን ስሙ በአማርኛ ነው። ምንም የተለየ ዘዬዎች እንዳሉት ባይታወቅም ከ 64% በላይ ከላባ-ቃቤና ፣ 62% ለከንምባታ ፣ 53% ከሃዲያ ጋር ይጋራል ፣ ሁሉም በደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ የሚነገሩ ሌሎች ቋንቋዎች ናቸው። የቃሉ ትዕዛዝ በተለምዶ SOV ነው ። ከጽሑፉ አንፃር ሲዳማ እስከ 1993 ድረስ የግዕዝ ፊደልን ይጠቀማል ፣ ከዚያ ጊዜ ጀምሮ የላቲን ፊደልን ተጠቅሟል።

5,የእምነት ሁኔታ

አብዛኛዎቹ ሲዳሞ የሰማይ አምላክን በማምለክ ላይ የተመሠረተ ባህላዊ ሃይማኖታቸውን ጠብቀዋል።

በሲዳማ መካከል የመንፈስ ባለቤትነት ይከሰታል። አንትሮፖሎጂስቶች Irin እና John hamer የመንፈስ ይዞታ በሲዳማ ማኅበረሰብ ውስጥ የተነፈገው የካሳ ዓይነት ነው ሲሉ ጽፈዋል። አብዛኛዎቹ የተያዙት ሴቶች መንፈሳቸው የቅንጦት ዕቃዎችን ሁኔታቸውን ለማቃለል የሚጠይቁ ሴቶች ናቸው ፣ ግን ወንዶችም እንዲሁ ባለቤት ሊሆኑ ይችላሉ። የሁለቱም ጾታዎች ባለቤት የሆኑ ግለሰቦች በሁኔታቸው ምክንያት ፈዋሾች ሊሆኑ ይችላሉ። Hamer and Hamer (1966) ይህ በሲዳማ ጥልቅ ተፎካካሪ በሆነ ማህበረሰብ ውስጥ በተነፈጉ ወንዶች መካከል የካሳ ዓይነት መሆኑን ይጠቁማሉ ፣ ምክንያቱም አንድ ሰው እንደ ተናጋሪ ፣ ተዋጊ ወይም ገበሬ ክብር ማግኘት ካልቻለ አሁንም እንደ መንፈሳዊ ክብር ሊያገኝ ይችላል። ፈዋሽ ሴቶች አንዳንድ ጊዜ የሀሰት ንብረት በመክሰስ ይከሰሳሉ ፣ ግን ወንዶች በጭራሽ አይደሉም።

6,ኢኮኖሚያዊ ታሪካዊ ዳራ

የሲዳሞ ዋነኛ ሰብል እንሰት ነው ነገርግን ሌሎች በተጨማሪ ደግሞ እህል ፣ ጥራጥሬ ፣ አትክልት ፣ ፍራፍሬ እና ቅመማ ቅመሞችን ያመርታሉ። የከብት ፣ የፈረስ እና የበግ መንጋዎችን ያረቡ እንደነበር የተለያዩ መዛግብቶች ያስረዳሉ ። በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ሲዳሞ ወደ 2,000,000 የሚጠጋ የተለያዩ የእንሰሶች መንጎች እንደነበርዋቸው የታሪክመዛግብቶች ያስረዳሉ ።

ምንጮች በጥቂቱ

1, “Council ratify Ethiopia’s new ethnic-Sidama statehood”. Borkena.com. Borkena Ethiopian News. Retrieved 12 July 2020.

2,^ “census 1984”. Csa.gov.et. 2017-02-22. Retrieved 2019-11-20.

3,^ “Detailed statistics on roads” Archived 2011-07-20 at the Wayback Machine, SNNPR Bureau of Finance and Economic Development website (accessed 3 September 2009)

4,^ CSA 2005 National Statistics, Table D.2

5^ SNNP Health profile, http://www.snnprhb.gov.et/index.php

6,^ “SIDAMA TRIBE”. Nov 26, 2012. Retrieved Nov 20,2019.

7,^ a b c d L.K. Wolassa, The Sidama History and Culture, “Archived copy”. Archived from the original on 2013-05-10. Retrieved 2013-06-10.

አብዱጀባር ሁሴን ኢብራሂም

TU Delft Open Textbooks is a platform that contains freely accessible textbooks produced by TU Delft teachers and used in bachelor and master courses at TU Delft. You can find our latest publications below, or check out our full catalog. If you are interested in publishing your own TU Delft Open Textbook, you can learn about the publishing process at on our Information for authors page or contact the TU Delft Library Education Support team at educationsupport-lib@tudelft.nl. Open Textbook publishing is a service that is provided by TU Delft Library to TU Delft teaching staff.